ابن‌مسدی ابوبکر محمد بن یوسف ازدی مهلبی غرناطیاِبْنِ مَسْدی، ابوبکر، محمد بن یوسف بن موسی ازدی مُهَلّبی، غرناطی ملقب به جمال‌الدین (۵۹۹ - شوال ۶۶۳ق/۱۲۰۳- ژوئیه - اوت ۱۲۶۵م)، محدث ، مقری و فقیه اندلسی است. ۱ - نسب و تحصیلاتکنیه وی را «ابوالمکارم» نیز گفته‌اند. مسدی نام جد اعلای او، زید بن روح بن عبدالله و موطن اصلیش ظاهراً غرناطه بوده است. [۱]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۲، ص۳۳۳،به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان،ج ۵، ص۴۳۸،، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
در ۳ سالگی، پدربزرگش به‌او خرقه تصوف پوشانید [۳]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات،ج ۵، ص۲۵۴، به کوشش س ددرینگ، بیروت ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
و در فاصله ۶۱۰ -۶۲۰ق در اندلس به استماع از مشایخ آن دیار پرداخت و پس از ۶۲۰ق جهت فراگیری دانش مسافرت‌های بسیار نمود و از این رو او را رحّال خوانده‌اند. [۴]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ،ج۴، ص۱۴۴۸-۱۴۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
[۵]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۲، ص۳۳۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق.
در حلب از ابومحمد علوان، در دمشق از ابوالقاسم ابن صصری، در مصر از فخرالدین فارسی، در اسکندریه از محمد بن عبّاد حرّانی، در فاس از ابوالبقایعیش بن عدیم و ابومحمد ابن زیدان و در تونس و تلمسان از برخی مشایخ دیگر استماع نمود. [۶]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ،ج۴، ص۱۴۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
[۷]
ابن رافع سلامی، محمد، تاریخ علماء بغداد،ص۳۰ ،به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
[۸]
ابن رافع سلامی، محمد، تاریخ علماء بغداد،ص۵۱، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
[۹]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۲، ص۳۳۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق.
قرائت را نیز از عبدالصمد بلوی، ابوالقاسم ابن عیسی و محمد بن علی سبتی فراگرفت. [۱۰]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة،ج۲، ص۲۸۸، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق۱۹۳۳/ م.
۲ - شاگردانکسان بسیاری از او حدیث شنیده و روایت نموده‌اند که از آن جمله می‌توان علم‌الدین دواداری، مجدالدین عبدالله بن محمد طبری، دمیاطی، ابوالیمن ابن عساکر، عفیف‌الدین ابن مزروع و رضی‌الدین طبری را نام برد. [۱۱]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ،ج۴، ص۱۴۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
[۱۲]
ابن جزری، محمد، غایة النهایة،ج۲، ص۲۸۸، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق۱۹۳۳/ م.
۳ - جایگاه علمیعدهای وی را در نقل حدیث ضعیف شمرده‌اند. [۱۳]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال،ج ۴، ص۷۳، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۱۴]
ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان،ج ۵، ص۴۳۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق.
و شاید یکی از علل تضعیف وی کلماتی بوده که در نکوهش عایشه بیان نموده است. [۱۵]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۱۴۴۸-۱۴۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
ابن مسدی، به نقل ابن مطری، در مکه در جمع زیدیه وارد شد و ایشان خطابه حَرَم را به وی واگذار نمودند. گفته شده که بیشتر تألیفات وی نزد زیدیه بوده است. [۱۶]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ،ج۴، ص۱۴۴۸-۱۴۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
ذهبی [۱۷]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، ج ۴، ص۷۳،به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
یادآور شده که او به تشیع گرایش داشته است، همچنین عبارات ستایش‌آمیز او درباره ابن عربی [۱۸]
مقری، احمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۸۷، به کوشش یوسف محمد بقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
تمایل او را به تصوف نشان می‌دهد. با این‌همه ابن فرحون [۱۹]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۲، ص۳۳۳، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق.
وی را از مالکیان به شمار می‌آورد. ابن مسدی قصیده‌ای در حدود ۶۰۰ بیت در مذمت معاویه و یاران وی سروده بوده که ذهبی [۲۰]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال،ج ۴، ص۷۳، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
آن را نزد ابن مطری دیده است. وی سرانجام به حیله در مکه به قتل رسید و خونش پایمال شد. [۲۱]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال،ج ۴، ص۷۳، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
مقری اشعار او و نیز آثار او را در فقه و حدیث می‌ستاید. [۲۲]
مقری، احمد، نفح الطیب، ج۳، ص۳۵۱، به کوشش یوسف محمد بقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۴ - آثارتنها اثر موجود او المسلسلات، در حدیث است که به صورت خطی در مجموعه ۱۰۳ کتابخانه ظاهریه دمشق نگهداری می‌شود. [۲۳]
ظاهریه، خطی (حدیث)،ص۱۱۱.
۴.۱ - دیگر آثار او که بر جای نماندهمعجم الشیوخ، شامل ۳ مجلد بزرگ که شرح حال ۴ هزار شیخ در آن آمده بود. [۲۴]
مقری، احمد، نفح الطیب، ج۳، ص۳۵۰، به کوشش یوسف محمد بقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
این کتاب مورد استفاده ذهبی و ابن رافع سلامی قرار گرفته است. [۲۵]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال،ج ۴، ص۷۳، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۲۶]
ابن رافع سلامی، محمد، تاریخ علماء بغداد،ص۳۰، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
مناقب الصدّیق، که صفدی [۲۷]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات،ج ۵، ص۲۵۵، به کوشش س ددرینگ، بیروت ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
آن را دیده است. [۲۸]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ،ج۳، ص۱۴۴۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
[۲۹]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، ج۲، ص۳۳۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۳۰]
مصطفی بن عبداللّه حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج۱، ص۵۸.، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
منسک کبیره در مذاهب [۳۱]
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ج ۵، ص۲۵۵، به کوشش س ددرینگ، بیروت ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م.
اعلام الناسک باعلام المناسک، در حج [۳۲]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۲، ص۳۳۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق.
محود الائتلاف بین الاجماع و الاختلاف، در مذاهب [۳۳]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب،ج۲، ص۳۳۴، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق.
المسند الغریب، در مذاهب علمای متقدم و متأخر. [۳۴]
مقری، احمد، نفح الطیب، ج۳، ص۳۵۰، به کوشش یوسف محمد بقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۵ - فهرست۱) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۲ق۱۹۳۳/ م. ۲) ابن حجر عسقلانی، احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق. ۳) ابن رافع سلامی، محمد، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م. ۴) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهب، به کوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، ۱۳۵۱ق. ۵) مصطفی بن عبداللّه حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. ۶) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. ۷) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی‌هلال السرحان، بیروت ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. ۸) ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. ۹) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش س ددرینگ، بیروت ۱۳۸۹ق/۱۹۷۰م. ۱۰) ظاهریه، خطی (حدیث). ۱۱) مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش یوسف محمد بقاعی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م . ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن مسدی»، شماره۱۷۶۲. رده‌های این صفحه : تراجم | محدثین اهل سنت
|